سومین فصل کاوش رصدخانه و نیایشگاه ساسانی تنب پرگان جناح

سومین فصل کاوش رصدخانه و نیایشگاه ساسانی تنب پرگان جناح
سومین فصل کاوش محوطه ساسانی تنب پرگان با مشارکت پژوهشکده باستان شناسی، میراث فرهنگی استان هرمزگان و جمعی از دانشجویان باستان شناسی دانشگاه هنر شیراز به سرپرستی دکتر علی اسدی عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه هنر شیراز به مدت 50 روز در سال 97انجام گرفت.
بنای ساسانی تنب پرگان در 2 کیلومتری جنوب شهر جناح در بخش باختری استان هرمزگان و به روی تپه ای به همین نام ( پرگان ) قرار گرفته است. ساختار کلی این بنا شامل یک بنای مدور داخلی، یک حصار خشتی در اطراف آن و در نهایت خندقی است که کل این مجموعه را احاطه کرده است. بخش اصلی ساختار مدور داخلی، شامل یک ساختار ایجاد شده با 20 عدد جرز سنگی است. قطر این سازه 80/16 متر و مساحت کل فضای داخلی آن 221 متر مربع است. هر کدام از جرزهای بیست گانه 8/1 متر درازا و در حدود 1متر پهنا دارند. جرزها به سبک معماری ساسانی با غوطه ور کردن سنگ در ملاط گچ ساخته شده و سطح بیرونی آن نیز با همین ملاط اندود شده است. بین هر دو عدد جرز بنا، یک درگاه با عرض متوسط 60 سانتی متر قرار گرفته است در میانه فضای مدور مذکور، یک فضای کوچکتر که متمایل به بیضی و ساخته شده با 12 عدد جرز سنگی است، قرار دارد. در نقطه مرکزی هر دو فضای مدور نیز یک ستون گرد به قطر 160 و ارتفاع 50 سانتی متر بازمانده که سطح بیرونی آن با ملات گچ اندود شده است. همچنین دو ستون مستطیل شکل نیز در دو پهلوی خاوری و باختری ستون گرد مرکزی قرار گرفته است. بنابر شواهد به دست آمده از کاوش بنا، به نظر می رسد که بر روی بخش مرکزی بنا گنبدی نسبتا مدور ( که بخشی از آوار آن در فضای باختری ستون مرکزی بنا به صورت کاوش نشده باقی گذاشته شده ) قرار داشته و ستون مرکزی بنا دقیقا در زیر این گنبد واقع بوده است. پایه های این گنبد بر روی 14 عدد ستون سنگی دایره میانی بنا قرار داشته است. یک پوشش نیم تاق مانند نیز فاصله بین جرزهای بیست گانه دایره بیرونی و گنبد مرکزی را پوشانده بوده است. در اطراف سازه مدور توصیف شده در سطور فوق یک حصار خشتی مدور که چهار نیم برج بیضی شکل در جهات اصلی شمالی، جنوبی، خاوری و باختری داشته وجود داشته است. در نهایت نیز یک خندق مدور با پهنای دست کم 7متر در اطراف بنا کنده شده است.
تاریخ ساخت بنای مدور تنب پرگان با توجه به چند عدد سکه به دست آمده در جریان کاوش آن و همچنین سبک سفال ها و معماری بنا مربوط به دوره ساسانی است. این بنا با توجه به نقشه منحصر به فرد و جذاب آن دارای ارزش معماری قابل ملاحظه ای است و نمونه ای همانند با آن تاکنون شناسایی نشده است. در ارتباط با کاربری بنا نیز اگرچه هنوز پژوهش های کامل صورت نگرفته، با این حال، با توجه به بررسی دقیق شواهد معماری و همچنین دیگر یافته های بدست آمده، به نظر می رسد که ساختمان ساسانی تنب پرگان، توامان دارای کاربری علمی – رصدخانه ای و همچنین نیایشگاهی و آیینی بوده است.