فصل پنجم کاوش های باستان‌شناختی دانشگاه هنر شیراز در تخت جمشید به پایان رسید
فصل پنجم کاوش های باستان‌شناختی دانشگاه هنر شیراز در تخت جمشید به پایان رسید؛
به گزارش روابط عمومی دانشگاه هنر شیراز، به نقل از گروه باستان‌شناسی، فصل پنجم کاوش آبراهه های تخت جمشید با موضوع (تداوم کاوش باستان‌شناختی در آبراهه‌های حیاط جنوبی کاخ تچر) بر اساس تفاهم نامه همکاریهای علمی- پژوهشی بین دانشگاه هنر شیراز و پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید انجام شد.
دکتر علی اسدی - سرپرست گروه کاوش و عضو هیات علمی دانشگاه هنر شیراز- و فضل‌اله محمدزاده - معاون گروه کاوش در خصوص این فصل کاوش به صورت مبسوط دستاوردهای این کاوش را تشریح نمودند.
اسدی در مقدمه این گزارش ذکر کرد:
آبراهه‌های حیاط جنوبی کاخ تچر طی سال‌های 1391، 1393 و 1396 خورشیدی در جریان فصل‌های اول تا سوم کاوش باستان‌شناختی آبراهه‌های تخت‌جمشید مورد کاوش قرار گرفتند (اسدی، 1391 و 1393- اسدی و منصوری، 1396). به مانند سایر قسمت‌های شبکه‌ی آبراهه‌های تخت‌جمشید، کاوش در این محدوده نیز با اهداف حفاظتی پیش‌گیرانه انجام شد. با توجه به اینکه در مواقع بارندگی میزان بالای روان‌آب‌های باقی مانده در نقاط گوناگون تخت‌گاه مشکلات حفاظتی جدی را متوجه کاخ‌ها و سایر بناهای تخت‌گاه ساخته بود. در این رابطه، فراهم آوردن امکان تخلیه‌ی روان‌آب‌های حاصل از بارندگی از محل خروجی شبکه‌ی آبراهه‌ها در جنوب خاوری تخت‌گاه طی فصل نخست کاوش و نیز اطلاعات سودمندی که طی مراحل مختلف کار از روند رسوب‌گذاری، ساختمان آبراهه‌ها و بخش‌های مختلف این شبکه‌ی گسترده‌ی دفع آب به دست آمد، بر ضرورت ادامه‌ی عملیات کاوش در سایر نقاط تخت‌گاه تاکید نمود. بر این اساس، از سال 1391 تا سال 1400 پنج فصل کاوش باستان‌شناختی در شبکه‌ی آبراهه‌های تخت‌جمشید انجام گرفت. پس از فراهم نمودن امکان تخلیه‌ی روان‌آب‌ها در فصل نخست کاوش، احیای سایر بخش‌های این شبکه به نحوی که امکان دفع آب از دیگر نقاط تخت‌گاه ممکن شده و بنابراین آسیب‌های ناشی از باقی ماندن رطوبت در این قسمت‌ها به حداقل برسد، دنبال شد. در این راستا فصل پنجم کاوش باستان‌شناختی آبراهه‌های تخت‌جمشید در محدوده‌ی آبراهه‌های حیاط جنوبی کاخ تچر انجام گرفت.
وی در خصوص شبکه‌ی آبراهه‌های حیاط جنوبی کاخ تچر چنین گفت:
کاخ تچر در حاشیه‌ی محدوده‌ی غربی تخت‌گاه تخت‌جمشید قرار گرفته است. نمای شمالی این کاخ به ضلع جنوبی کاخ آپادانا، نمای خاوری آن به ضلع غربی کاخ G، نمای غربی آن به ضلع غربی تخت‌گاه و نمای جنوبی آن نیز به حیاطی که به حیاط جنوبی کاخ تچر موسوم است منتهی می‌شود. آبراهه‌های حیاط مورد اشاره شامل یک شاخه آبراهه‌ی اصلی با امتداد غربی- شرقی است که به موازات پلکان جنوبی این کاخ قرار دارد و تعداد یک انشعاب در سمت شمال آن از زیر کاخ تچر و نیز انشعابی از یک آبراهه‌ی دیگر از سمت جنوب با امتداد به سوی کاخ H به آن اتصال یافته‌اند. تمامی این انشعاب‌ها از طریق دریچه‌های تعبیه شده بر روی آنها روان‌آب‌های حاصل از بارندگی را به شبکه‌ی آبراهه‌ها انتقال می‌داده‌اند.
در ادامه این گزارش، سرپرست این گروه، روند کاوش را تشریح کرد:
عملیات کاوش باستان‌شناختی آبراهه‌های حیاط جنوبی کاخ تچر همزمان با فصل نخست کاوش آبراهه‌های تخت‌جمشید و در سال 1391 انجام شده بود. با این حال، مشکل آب‌گرفتگی در این محدوده همچنان وجود داشت. بنابراین، در سال 1393 و همزمان با فصل دوم کاوش تلاش شد تا عملیات کاوش در آبراهه‌های حیاط جنوبی این کاخ نیز دنبال شود. کاوش فصل دوم در این قسمت با شناسایی یک دریچه‌ی هخامنشی به پایان رسید. طی فصل سوم کاوش (سال 1396) و در آخرین مرحله از فعالیت باستان‌شناختی در آبراهه‌های حیاط جنوبی کاخ تچر، بر خلاف بخش بیشتری از آبراهه‌ی اصلی این حیاط و انشعاب شمالی آن، به دلیل پایان مدت زمان مجوز کاوش، ادامه‌ی کار در انشعاب امتداد یافته به سمت کاخ H ممکن نشده بود. در فصل چهارم کاوش نیز به واسطه‌ی اولویت حفاظتی کاوش در آبراهه‌ی خاوری دروازه‌ی ناتمام (اسدی و محمدزاده، 1399)، از کاوش در آبراهه‌های حیاط جنوبی کاخ تچر صرف‌نظر گردیده بود. جدای از اهمیت حفاظتی کاوش در این آبراهه که دفع مناسب روان‌آب‌ها و رطوبت را در بخش‌های بیشتری از حیاط جنوبی کاخ تچر ممکن می‌ساخت، پیگردی مسیر آن و مشخص شدن امتداد یا عدم امتداد آن تا به زیر کاخ H پرسش‌های مهمی را به ویژه در رابطه با گاهنگاری و تحولات باستان‌شناختی رُخ داده در این کاخ پاسخ می‌داد. بر همین اساس، فصل پنجم کاوش باستان‌شناختی آبراهه‌های تخت‌جمشید تماما با تمرکز بر این آبراهه انجام گرفت.
در ابتدای کار، ارتفاع رسوبات انباشت شده در آبراهه‌ی مذکور تا به سقف آن می‌رسید و بنابراین چشم‌انداز دقیقی از میزان امتداد آن به فواصل جلوتر وجود نداشت. هر چند، تا پایان فصل پنجم کاوش به واسطه‌ی هم زمانی با موسم بارندگی و وقفه‌های ایجاد شده در روند کار، عملیات کاوش تا عمق 7 متری آبراهه ادامه پیدا کرد. رسوبات انباشت شده درون آبراهه به طور کلی به دو لایه قابل تفکیک بودند. لایه‌ی پایین‌تر آن که بلافاصله روی کف آبراهه قرار داشت به رنگ قهوه‌ای تیره، دارای بافتی نرم و از رطوبت برخوردار بود. بر خلاف آن لایه‌ی رسوب فوقانی متشکل از ریزلایه‌های متعدد و پوسته مانند چسبیده به هم و دارای بافتی سخت بود که رطوبت کمتری داشت. با این وجود، به دلیل کاهش طبیعی و تدریجی ارتفاع رسوبات در این قسمت، در ابتدا از راه مشاهده‌ی طبیعی و عکاسی دقیق و در آخر نیز با ورود تعدادی از کارشناسان گروه کاوش به درون آبراهه از وضعیت کلی آن اطلاعات سودمندی حاصل گردید. در این راستا مشخص شد آبراهه‌ی مورد اشاره به فاصله‌ی کمی پیش از رسیدن به زیر کاخ H پایان می‌یابد. همچنین، پیش از رسیدن به این قسمت یک شاخه آبراهه‌ی دیگر با درازای کمتر به موازات آبراهه‌ی اصلی حیاط جنوبی کاخ تچر و با امتداد غربی- شرقی از آن منشعب می‌شود. یک دریچه در انتهای این آبراهه و دو دریچه‌ی دیگر نیز به ترتیب در نقطه‌ی پایان آبراهه‌ی امتداد یافته به سمت کاخ H و پیش از آن مورد شناسایی قرار گرفتند. در اینجا آنچه اهمیت باستان‌شناختی زیادی داشت، برخورد با تعداد زیادی از قطعات سنگ‌های نقش‌دار و شکسته شامل قطعات متعددی از کنگره‌ها، گل‌های دوازده‌پَر، نقش‌های انسانی و غیره بود. در میان این قطعات یک کتیبه‌ی میخی شکسته به خط بابلی نیز شناسایی شد. در واقع این قطعات از راه دریچه‌های آبراهه به درون آن ریخته شده و در آخر نیز با قرار دادن تکه‌هایی از سنگ‌های دیگر بر روی دریچه‌ها آنها را مسدود کرده بودند (تصاویر 1 تا 5). به دلیل بسته بودن دریچه‌ها و عدم امکان تهویه‌ی مناسب هوا، میزان بالایی از رطوبت همراه با گل و لای رقیق سطح و فاصله‌ی بین بلوک‌های سنگی سقف، دیواره‌های دو سوی آبراهه و نیز قطعات سنگ‌های نقش‌دار را پوشانده و در برخی نقاط آبراهه به صورت قطره‌های آب از سقف به پایین فرو می‌ریخت. در همین رابطه بر قسمت‌هایی از سقف و دیواره‌های آبراهه ترک‌های ریز و درشت، شوره‌زدگی و پوسته شدن سنگ مشاهده شد.
این تیم برآیند کاوش را اینگونه ترسیم نمود:
طی انجام فصل پنجم کاوش باستان‌شناختی آبراهه‌های تخت‌جمشید میزان کمی از طول آبراهه‌ی امتداد یافته به سمت کاخ H کاوش گردید. با این حال، شرایط مقدماتی دفع رطوبت از آبراهه‌ی مذکور فراهم آمد. همچنین، با مشخص شدن امتداد حقیقی این آبراهه که به نزدیکی کاخ H می‌رسید و نیز شناسایی تعداد بالایی از قطعات سنگ‌های نقش‌دار درون آن، امکان پاسخ به پرسش‌هایی جدی در رابطه با گاهنگاری و تحولات باستان‌شناختی رُخ داده در محدوده‌ی این کاخ میسر شد. هرچند، کاوش این مواد و نیز نهایی ساختن امکان دفع رطوبت و تهویه‌ی مناسب هوا در آبراهه‌های این قسمت به فصل ششم کاوش موکول گردید.
